Benedikt Gröndal Sveinbjarnarson (1826-1907) var fræðimaður og skáld, snillingur á mörgum sviðum en gekk illa að nýta hæfileika sína af ýmsum ástæðum. Hann ritaði sjálfsævisögu, Dægradvöl, sem prentuð var löngu eftir hans dag og Mál og menning gaf út nýlega í kilju í flokknum „íslensk klassík“ með skýringum og athugasemdum Ingvars Stefánssonar úr útgáfunni frá 1965. Dægradvöl er eitt af lykilverkum íslenskrar bókmenntasögu. Hún skipar sérstakan sess meðal sjálfsævisagna, m.a. vegna þess að Gröndal hlífir engum í frásögninni, allra síst sjálfum sér, og vegna þeirra áhrifa sem hún hefur haft á íslenskrar bókmenntir, t.d. á skrif Þórbergs Þórðarsonar. Nú síðast varð lítið atvik sem minnst er á í verkinu kveikja að skáldsögunni Sæmd eftir Guðmund Andra Thorsson (355-6). Dægradvöl hefur varðveist í handriti í Landsbókasafni, bæði í styttra uppkasti og sem rúmlega 500 blaðsíðna endurgerð með fíngerðri og fallegri rithönd Gröndals. Textinn er innblásinn, andríkur og meinfyndinn, með neðanmálsgreinum, útstrikunum og innskotum, hann flæðir viðstöðulaust fram og mörgu ægir saman: minningum, skáldskaparpælingum, samfélagsgagnrýni, mannlýsingum og  vonbrigðarausi; og allt á gullaldarmáli.

Sögunni er skipt í kafla eftir tímaröð.  Æskuárunum er lýst  í skipulegum texta, sem morar af margs konar staðar- , náttúru- og mannlýsingum. Í gegnum þær glittir í lítinn strák, sílesandi og teiknandi, sem þráir ást og viðurkenningu og særist í samskiptum sínum við annað fólk  enda „ekki vanur að vera með mönnum“ eins og mamma hans sagði (98). Skemmtilegar eru lýsingar hans á skólalífinu á Bessastöðum, bæði á hrekkjum piltanna, kennurunum og kennsluháttum.  Sjálfur segist hann vera latur meðalsluksari og þegar hann útskrifast er hann stefnulaus og óráðinn um framtíðina og foreldrar hans láta hann sjálfráða: „en hefði nokkur maður þurft leiðbeiningar eða áminningar, þá var það ég; lífið var fyrir mér eins og fagur draumur, ég vissi ekkert, hvað ég vildi, ég hafði enga hugmynd um embættislestur, og mér datt ekki í hug, að maður þyrfti að vinna fyrir sér; allt sem ég gerði, það gerði ég út í bláinn, tilgangslaust, einungis mér til gamans eða einhverrar ánægju“ (155). Eins og glópur fór hann í háskólann í Kaupmannahöfn,  var áhugalaus við námið  enda stundaði hann það án nokkurs takmarks eða tilgangs.  Gröndal segir þegar hann horfir um öxl að Hafnardvölin hafi  haft slæm áhrif á sálarlíf hans, valdið „alvöru hans undir niðri“ þótt hann væri „glaður ofan á og haft gaman af lífsnautn og fyndni“ (185). Rúmlega þrítugur hefur hann ekki lokið neinu háskólaprófi, slarkað og sukkað, eitthvað ort og skrifað en ekkert af viti,  „sundurtættur af sorg og eymd“. Um hríð dvaldi hann í klaustri án þess þó að fá nokkra sáluhjálp en náði að einbeita sér að skáldskap. Loks lauk hann prófi í norrænum fræðum, fyrstur Íslendinga, náði sér í konu og gerðist kennari í Reykjavík en missti konuna, hraktist svo frá kennarastarfinu vegna þunglyndis og drykkjuskapar, og harkaði ýmislegt upp frá því, skrifaði, orti og teiknaði, einmana og fátækur. Allt þótti honum sér andsnúið og enginn vildi neitt hafa að gera með „þennan merkilega pinna sem alkunnur var um allt land“ (365). Undir lok sögunnar er tímaskynið farið að riðlast og tíminn hleypur frá honum. Hann reynir að skapa heild úr smáatriðum, minnisleiftrum og gloppóttum brotum en hrekst alltaf út í óreiðu og stefnuleysi í skrifunum sem enda síðan snögglega, á dæmigerðum bituryrðum um „hvernig ég var flekaður, með refjum og lygum og yfirgangi…“ (392).

Fánýti, vonbrigði og sársauki gegnsýra ævisöguna og  einmanakenndin er leiðarstef. Gröndal er  útilokaður, beiskur og vonsvikinn,  dægradvölin snýst upp í dægurþras. Brugðið er upp óvægnum myndum af t.d. Jóni Sigurðssyni, Fjölnismönnum, Matthíasi Jochumssyni, Grími Thomsen og fleiri kunnum 19. aldar mönnum sem og alþýðufólki samtímans, og gagnrýnum lýsingum á aldarfari og tíðaranda. Fræg er lýsing hans á rímnaskáldinu Sigurði Breiðfjörð, og örlögum hans: „Sigurður var gildur meðalmaður, ljótur og luralegur, og auðsjáanlega spilltur og tútinn af slarki; hann gekk á grófum kalmúksfrakka og var fullur, þegar hann gat. Hann dó úr sulti á lofti í „Hákonsenshúsi“, Íslendingum til sóma“ (92).

Það kemur skýrt fram í sögunni að Gröndal upplifir sig öðruvísi en aðrir menn. Hann stóð alltaf í skugga föður síns, Sveinbjarnar Egilssonar, skálds og þýðanda, þótt hann nyti góðs af orðstír hans í mörgu. Hann passaði hvergi inn, tilheyrði hvorki menntamannaklíkunni sem skipti með sér embættum og bitlingum í samfélaginu, þjóðskáldunum né alþýðu manna. Í Dægradvöl birtist ráðvilltur og vanmetinn snillingur, viðkvæmur sveimhugi og ídealisti í fjandsamlegu og þröngsýnu samfélagi sem einkennist af stéttaskiptingu, klíkuskap og  kjaftagangi. Alla tíð var Gröndal ósáttur við sinn hlut og það brýst út í sögunni, í kæruleysi, biturri kaldhæðni og sárri öfund yfir velgengni annarra. En hann fegrar ekki mynd sína heldur leyfir sér alltaf að vera hann sjálfur, fúllyndur en fyndinn karl sem á endanum hætti að vonast eftir langþráðri viðurkenningu og grúfði sig yfir hugðarefni sín í litlum kofa út við sjó.