Ljósmynd: Runners World

Ímynd rithöfundarins fræga, Haruki Murakami, er maður sem heldur sér til hlés, ritar dularfullar skáldsögur og lætur ekki uppskátt um eigin hag. Það var því óvænt ánægja þegar hann sendi frá sér bókina Það sem ég tala um þegar ég tala um hlaup (á frummáli: Hashiru Koto ni Tsuite Kataru Toki ni Boku no Kataru Koto) þar sem hann lýsti tildrögum þess að hann byrjaði að skrifa skáldverk ásamt djúpri ástríðu sinni fyrir hlaupum. Um leið og hann segir frá sínum bestu sprettum, æfingum, keppni og maraþoni lýsir hann því hvernig hann hugsar og heldur dampi í þrotlausri vinnu sem rithöfundur. Hlaupabókin er því hvorki venjuleg hlaupadagbók, ævisaga né hefðbundin minningabók þótt undirtitill hennar sé Endurminningar (Memoirs) en vissulega er hún blanda af þessu öllu.

Er hann ofurmenni?

Hlaup eiga þolið, einbeitinguna, álagið og samkeppnina sameiginlega með þrotlausu starfi rithöfundarins. Murakami fer á fætur kl 5 að morgni, borðar grænmeti og fisk og reimar svo á sig hlaupaskóna hvernig sem viðrar. Svo situr hann við skriftir tímunum saman og er kominn í háttinn um tíuleytið á kvöldin. Ekkert fær haggað rútínunni sem er honum lífsnauðsynleg. Murakami er ekkert ofurmenni, hann predikar ekki yfir lesendum að hlaup séu endilega lausn við öllum vanda, heldur segir hreinskilnislega frá því hvernig reglusemi, hreyfing og einfalt mataræði auðvelda honum lífið og stuðla að velgengni hans sem rithöfundar og manneskju. Hann hefur skrifað á annan tug skáldverka sem öll hafa slegið í gegn, hefur hlaupið 25 maraþon á ævinni og hann er hvergi nærri hættur.

Murakami-æði um alla heimsbyggðina

Murakami er stórt nafn í heimsbókmenntunum og segja má að eins konar æði hafi gripið um sig síðustu ár (1,2 milljón „læk“ á facebook-síðunni hans) og er Ísland ekki undanskilið. Hann hefur meira að segja komið hingað til lands, því hann var gestur á bókmenntahátíð í Reykjavík 2003. Aðdáendur Murakami vænta þess á hverju ári að hann fái nóbelinn í bókmenntum en dómnefndin hefur látið sér fátt um finnast hingað til.

Verkum Murakami, skáldsögum og smásögum, má gróflega skipta í tvennt. Annars vegar skrifar hann sálfræðilegar vísindaskáldsögur, hins vegar tilvistarlegar ástarsögur. Hlaupabókin sker sig því verulega úr höfundarverki hans. Fimm skáldverk eftir Murakami komu út á íslensku í sérlega vönduðum þýðingum Ugga Jónssonar á árunum 2001-2006 og eitt í ágætri þýðingu Ingunnar Snædal 2014.  Að þýða bækur Murakami, hvort sem það er úr japönsku eða ensku, er ekkert áhlaupaverk og mun erfiðara en það virðist við fyrstu sýn.

Þýðingardæmi

Hlaupabókin kom fyrst út í Japan 2007 og einn helsti þýðandi Murakami, Peter Gabriel, snaraði henni á lipurlega  á ensku. Íslensk þýðing Kristjáns Hrafns Guðmundsonar, sem sennilega er upp úr þeirri ensku, er því miður ansi brokkgeng. Textinn í Hlaupabókinni er vissulega ekki eins mystískur og fágaður og í skáldsögum Murakami en hann er samt myndrænn og heimspekilegur eins og höfundarins er von og vísa. Það skilar sér ekki í þýðingunni, auk þess sem enskan smitar textann víða. Of oft eru t.d. notuð eignarfornöfn að enskum sið þar sem engin þörf er fyrir þau á íslensku (líkami minn, líf mitt, barinn minn, skórnir mínir) og sums staðar er orðalagið beinlínis klúðurslegt, eins og sjá má af eftirfarandi dæmum:

„Það rigndi í stutta stund á meðan ég hljóp, en það var kælandi rigning sem veitti mér vellíðan. Þykkt ský barst af hafi og yfir höfuð mitt, og notalegir regndropar féllu í smástund…“ (13).

„It rained for a short time while I was running, but it was a cooling rain that felt good. A thick cloud blew in from the ocean right over me, and a gentle rain fell for awhile…“ (5).

„Þegar hrekkjavakan er búin mætir veturinn á svæðið, á hnitmiðaðan og þöglan máta eins og þaulreyndur skattheimtumaður“ (106)

 „Once Halloween is over, winter, like some capable tax collector, sets in, concisely and silently“ (89)

„Að keppa við tímann er ekki mikilvægt. Það sem mun hafa miklu meiri þýðingu fyrir mig núna er hversu mikið ég get notið hlaupsins, hvort ég get klárað fjörutíu og tvo kílómetra með ánægjutilfinningu. Ég mun njóta og meta á hátt sem ekki verður tjáður með tölustöfum, og ég mun fálma eftir stolti sem kemur frá aðeins öðrum stað en venjulega (142)“.

„Competing against time isn´t important. What´s going to be much more meaningful to me now is how much I can enjoy myself, whether I can finish twenty-six miles with a feeling of contentment. I´ll enjoy and value things that can´t be expressed in numbers, and I´ll grope for a feeling of pride that comes from a slightly different place“ (121).

Bókstaflega 90% sviti

Burtséð frá vanköntum þýðingarinnar er áhugavert að kynnast manninum sem birtist þarna á hlaupum því hér gefur hann í fyrsta sinn færi á sér.  Á hann kannski eitthvað skylt með skáldsagnapersónum sínum? Hann er vissulega einrænn og dulur, fáskiptinn og sérlundaður líkt og svo margar persónur í verkum hans en málið er flóknara en svo. Það er magnað sjá hvernig hann hefur náð valdi á bæði hugsunum sínum og líkama og ekki annað hægt en dást að staðfestu hans og þrautseigju. Um leið fæst sjaldgæf innsýn í líf hans og hagi; það hefur verið sagt um vinnu rithöfunda að hún sé 90% sviti og 10% snilligáfa, það sannast hér, bókstaflega.

Hver einasti joggari með sómatilfinningu verður að lesa 3. kafla sem segir frá fyrsta langhlaupinu sem Murakami lagði á sig. Það var hin 42,2 km langa leið frá Aþenu til bæjarins Maraþon; mögnuð frásögn. Allir pælarar um skáldskap, bæði bókmenntaunnendur og rithöfundar, munu hafa gaman af að lesa Hlaupabókina, þótt þýðingin sé ekki góð. Nú er lag að reima á sig hlaupaskóna og taka nýja árið með trukki.

Benedikt bókaútgáfa, 2016

204 bls

Enskar tilvitnanir: Murakami 2009, Vintage Books, Random House, NY.

Birt 24. janúar 2017 (Kvennablaðið)